Het gebeurde bij Anouk, een jonge ondernemer met onverklaarbare rug- en buikpijn.
Terwijl ik haar rug behandelde, viel me op hoe vlak haar adem bleef, hoe haar huid
koud en klam aanvoelde en hoe weinig weerstand de spieren boden – allemaal
symptomen van een zenuwstelsel dat de hoop heeft opgegeven. Bij binnenkomst zag
ze er al wat afwezig en grauw uit en maakte ze een energieloze indruk. Zonder dat
Anouk het zei, vermoedde ik de dorsale stressstand van de nervus vagus: het lichaam
staat dan op spaarstand en het herstel staat stil.
Als masseur weet je hoe belangrijk ontspanning is naast pijnreductie. De nervus vagus
– ook wel de 10e hersenzenuw – speelt daarin een hoofdrol. Hij loopt van de
hersenstam langs hals, borst en middenrif tot diep in de buikholte. Wanneer er iets op
deze zenuwroute hapert, worden hartslag en bloeddruk lager, de adem wordt
oppervlakkig, de spieren voelen slap aan, waardoor het herstelproces bij bijvoorbeeld
pijnklachten langzaam verloopt. Daarom is harder of dieper masseren dus niet de
oplossing. Eerst moet de zenuw die ontspanning aanstuurt weer vrij kunnen bewegen
en het signaal ‘veilig’ naar de hersenen sturen. Pas toen ik de 10e hersenzenuw (de
‘zwerver’ onder de zenuwen) bij Anouk losmaakte, ontspande haar ademhaling en de
rest van het lichaam volgde langzaam mee.
Van (polyvagaal) theorie naar praktijk
Stephen Porges verdeelt de zenuw in een ventrale tak (veiligheid, sociale verbinding) en
een dorsale tak (shutdown bij overweldiging). Zolang de ventrale tak actief is, versnelt
het hart soepel op de inademing en vertraagt op de uitademing; stresshormonen dalen
en het weefsel kan herstellen. Valt de ventrale rem weg, zoals bij Anouk, dan neemt óf
de dorsale vagus, óf het sympathische gaspedaal het over. Herkennen welk systeem
dominant is, is stap één. Vervolgens de behandeling aanpassen, is stap twee.
Polyvagaal kompas
In mijn werk gebruik ik de polyvagale theorie als kompas. Die onderscheidt drie
autonome systemen:
De Ventrale vagus: de modus van rust, sociale verbinding en een warme,
ontspannen handdruk.
De Sympathicus: vecht- of vluchtreactie; spieren staan klaar voor actie,
bloeddruk stijgt, adem versnelt.
De Dorsale vagus: shutdown; de huid koelt af, de adem stokt en het lijf trekt zich
terug en herstel valt stil.
Herkennen welke vagusstand overheerst, bepaalt mijn behandelkeuze. Bij Anouk
wezen de signalen duidelijk op een dorsale stand. Die toestand vraagt om zachte,
ritmische fasciatechnieken die de zenuw letterlijk meer bewegingsruimte geven.
Drie minuten vagus-werk om mee te beginnen
- SCM-release
Met vlakke vingers strijk je eerst licht over de sternocleidomastoideus omhoog
richting mastoïd. Daarna kneed je de SCM zacht en ritmisch, terwijl je de spier
iets lateraal trekkend zodat de halsslagader vrij blijft. De fasciale schede rondom
de zenuw krijgt letterlijk meer ruimte. - Oor-L-trek
Een paar stevige strijkingen over de oorrand, gevolgd door drie keer de oorlel
omlaag en naar buiten trekken, prikkelt een auriculaire tak van de vagus die
rechtstreeks naar de hersenstam loopt. Cliënten voelen vaak meteen meer
warmte in het gezicht. - Sleutelbeen
Tot slot masseer je onder en boven het sleutelbeen zachtjes de fascia los.
Masseer daarna met kleine cirkels en zachte micro-schommelingen richting het
borstbeen. Zo kreeg de ventrale vagus het seintje “veilig”, zonder plotselinge of
pijnlijke prikkels.
Op deze wijze haal je het zenuwstelsel direct uit de ergste alarmstand waardoor je
behandeling meer effect heeft.
“Herkennen welke vagusstand overheerst, bepaalt mijn behandelkeuze“
Anatomie is niets zonder adem
Ademhalingsoefeningen ondersteunen het tot rust brengen van de nervus vagus en
verankeren het effect van je behandeling. Vraag je cliënt de uitademing zachtjes te
verlengen, alsof hij een kaars net niet uitblaast. Het brein ervaart die langere uit-
ademing als “veilig”. Ook één minuut ‘hummen’ ontspant de nervus vagus door de
trillingen, want deze ‘zwerver ontspant en laat los bij trillen, schudden en ritmische
bewegingen.
Je kunt de proef op de som nemen door je cliënten het verschil te laten voelen. Dat doe
je door hun nekrotatie te testen voor en na de ademhalingsoefening of hummen:
meestal is er direct meer bewegingsvrijheid.
Verder dan spieren alleen
De nervus vagus beïnvloedt niet alleen hartslag en ademhaling; hij reguleert ook
emotionele en psychologische processen. Cliënten vertellen na een behandeling waarin
de vagus werd meegenomen, vaak dat ze “helderder” denken, minder piekeren en
dieper slapen. In mijn praktijk merk ik dat spanningshoofdpijnen, prikkelbare darmen
en vage buikklachten sneller verbeteren wanneer ik eerst het vagale systeem ruimte
geef en pas daarna het myofasciale systeem behandel.
Drie stappen voor jouw volgende sessie
- Observeer – let op ademhaling, huidtemperatuur en spierspanning. Hoger in de
borst, slappe spieren en koele huid? Denk aan de dorsale stand. - Activeer – integreer de korte 4-6-ademhalingsoefening, hummen of een andere
ontspanningsoefening vóór je massage om het ventrale systeem tot rust te
brengen. - Maak ruimte – kies voor fascia-release (SCM, sleutelbeen en borstbeen) om
beknellingen rond de zenuw los te laten. Gebruik weinig olie, zodat je goed grip
hebt op de oppervlakkige fascie en niet wegglijdt over de huid.
De zwervende zenuw lijkt ongrijpbaar, maar met een paar gerichte handgrepen geef je
het lichaam van je cliënt het seintje: “Je bent veilig, je mag herstellen.”
Tekst: Hanneke Heij, Triggerpoint coach en columnist van Massage Magazine
