Salutogenese richt zich op gezondheid

11 augustus, 20212 september, 2021

Niet meer branden willen blussen maar de brand willen voorkomen.

Salutogenese een ‘nieuwe’ richting in het wetenschappelijk onderzoek die zich bezighoudt met de oorsprong van fysieke, psychische en geestelijke gezondheid. Een totaal andere kijk dan de ‘oude’ pathogenese waarbij de oorsprong van ziekte, van lijden wordt bekeken het zoeken naar de oorzaak van de ziekte en vandaaruit de therapie vaststellen. Met pathogenese zijn wij het meest bekend. Wat is nu het verschil tussen pathogenese het oude concept en salutogenese het nieuwe concept? In dit artikel een kennismaking.

“Het is tijd om te investeren in gezondheid in plaats van in het oplossen van problemen later, er moet meer aandacht naar het voorkomen dat mensen ziek worden.” André Rouvoet, voorzitter van de koepelorganisatie van GGD’s.

Pathogenese versus salutogenese

Pathogenese (patho= ziekte, genesis= oorsprong) hoort bij de hedendaagse geneeskunde. Je gaat naar de huisarts met een klacht en deze heeft doorgaans tien minuten de tijd om de ziekte vast te stellen, zijn protocollen daarop na te slaan en de therapie vaak in de vorm van een medicijn ter bestrijding van de ziekte voor te schrijven. De farmaceutische industrie richt zich hoofzakelijk op medicijnen ontwikkelen die symptomen bestrijden. De werking van het pathogenetische concept hebben we allemaal meegemaakt met het Covid-19 virus, wetenschappers zochten heftig naar de virussoort, de medicatie om deze te bestrijden, de besmettingswijze, hoe besmetting met hygiëne maatregelen te voorkomen (mondmaskers, 1.5 meter afstand, desinfectie van handen) allemaal zeer belangrijke elementen.

Dit in tegenstelling met de salutogenetische opvatting deze gaat op zoek naar de reden waarom sommige mensen juist geïnfecteerd worden, ziek worden en anderen niet. Wat heeft hun, de niet zieke mensen beschermd, welke oerbronnen van gezondheid hebben zij aangeboord?

Hoe kunnen we de gezondheid bevorderen met leefstijl, voeding, beweging, stress hantering, bioritme, voedingssupplementen zodat de weerstand wordt versterkt en we niet érnstig ziek hoeven te worden na een besmetting of helemaal niet besmet worden. Allemaal elementen die binnen de salutogenese (oorsprong van gezondheid) van belang zijn.

We gaan veelal de strijd aan tegen ziekten, pijnen en gebreken omdat we dat als een bedreiging zien. Let wel, aandacht voor ziekte is van essentieel belang en daardoor zijn er schitterende ontdekkingen gedaan en de meest fantastische operatietechnieken en medicijnen ontwikkeld, door óók te kijken naar de oorsprong van gezondheid ga je andere aspecten van gezondheid zien.

Bescherming van de gezondheid is een grondrecht voor alle inwoners van ons land. Dat fundament moeten we herstellen door structureel het voorkomen van ziekte centraal te zetten. Bewustwording is daarin een belangrijke stap.
André Rouvoet

Salutogenese

Deze term is door de Israëlische arts-socioloog Aaron Antonovsky geïntroduceerd. Tijdens zijn onderzoek onder overlevenden van de Duitse concentratiekampen vroeg hij zich af hoe komt het dat de ene mens gezond blijft en de andere mens ziek wordt als ze onder dezelfde omstandigheden (angst voor de dood, marteling, honger) verkeren? Zijn belangrijkste conclusie was dat er is een sterke verbinding tussen lichaam en geest moet zijn. Er moet een zekere overtuiging aanwezig zijn dat het leven zin heeft en dat de mens invloed heeft op het leven. Hierdoor kan hij zelf verantwoordelijkheid nemen voor de kwaliteit van zijn bestaan.

We volgen een lezing voor LVNT therapeuten van een expert op het gebied van salutogenese, Birgit Spoorenberg. Birgit vertelt daarin dat ze een tijd lang heeft gewerkt als huisarts. Maar op een gegeven moment ging twijfelen. “Ik had het gevoel dat ik alleen maar brandjes aan het blussen was en wilde leren hoe de brand kon worden voorkomen. In de opleiding tot arts staat symptoombestrijding en pathogenese centraal. Dit is tegenstrijdig met wanneer je juist gezondheid wilt bevorderen.”

Voor Birgit is het een missie mensen bewust te laten worden van wat ze zelf aan hun gezondheid kunnen doen, de oorzaken van de gezondheid op te zoeken en van daaruit hun leefstijl te laten aanpassen. Zij geeft in het hele land workshops en trainingen waarbij mensen bewust worden gemaakt van de invloeden op hun eigen gezondheid en leefstijl volgens haar is dit “de weg terug van gezondheidsverlies en terugwinnen van hun eigen gezondheid.”

Salutogenese maakt gebruik van drie pijlers

1: begrijpen wat er speelt.

2: invloed uitoefenen op iets.

3: betekenis geven en zingeving.

Door gebruik te maken van deze pijlers ontstaat er een motivatie om aan de slag te gaan en inspanning te leveren om de gezondheid te bevorderen. De hulpvrager leert de mogelijkheden én kansen te zien, na te gaan wat voor hem echt de moeite waard is!

Praktische tips voor de therapeut

Allereerst label de mens niet als patiënt dit heeft effect op het welbevinden van de persoon. Maak gebruik van benaming als cliënt, klant of hulpvrager. De term patiënt heeft een negatieve lading dat het zelf genezend vermogen negatief kan beïnvloeden. De ander voelt zich daardoor ziek.

Heb passie in je werk, hoe meer passie je uitstraalt hoe meer vertrouwen je krijgt.

Stel open vragen en ga meedenken en kijken wat helpt bij de hulpvrager.

Heb compassie als therapeut voor de ander.

Kijk samen met de hulpvrager naar aspecten die het immuunsysteem verzwakken denk daarbij aan psychosociale stress, angsten, bioritme, slapen, voeding, beweging, omgeving, klimaat, adembewustwording, elektrostress belasting (televisie, telefoon, elektrische apparatuur in de slaapkamer) hormonale disbalans, buitenlucht en natuur, zonlicht en licht.

Verplaats je in de ander hoe deze zich voelt. Besteed bij de anamnese aandacht aan het herstellende vermogen van de hulpvrager. Wat werkt goed, wat zelf gedaan om gezond te worden, wat zijn de sterke eigenschappen van de persoon en hoe deze te gebruiken.

Bespreek hoe om te gaan met verleidingen op het gebied van voeding, hoe daarin andere keuzes te maken. Bijvoorbeeld in plaats van snoep te kiezen voor gezonde tussendoortjes, niet koken uit pakjes en te kiezen voor pure voeding.

bespreek samen met de persoon de wijze van omgaan met stress en ga na welke middelen daarbij kunnen ondersteunen denk daarbij aan ademhalingsoefeningen, mindfulness, wandelen in de natuur, uiting geven aan emoties.

De natuur is een heel belangrijk element om het zelf genezend vermogen van de hulpvrager te stimuleren. De natuur balanceert en brengt tot rust. Weer oog krijgen voor het belang daarvan is essentieel.

Kijk naar beweegkansen en daag de hulpvrager uit om daar gebruik van te maken.

Bespreek de activiteiten die stress en angst verminderen

Sleutelwoorden

Wat zijn je sterke kanten?
Hoe in het verleden omgegaan met tegenslagen en ongemakken en wat heeft toen geholpen om deze te overwinnen.
Welke sterke eigenschappen hebben daarbij geholpen?

Tot slot

Als therapeut kan je samen met de hulpvrager op zoek gaan naar interne en externe hulpbronnen in het leven van de hulpvrager. Salutogenese kan een grote meerwaarde betekenen in de praktijk naast de pathogenese.

Gebruikte literatuur