Masseren in de zorg

De heilzame werking van massage op lichaam en geest wordt steeds vaker binnen de zorg erkend en toegepast. Heel bijzonder is de verwenzorg die mensen met kanker in het Erasmus MC krijgen. Deze complementaire zorg bestaat uit massages en schoonheidsbehandelingen die door speciaal opgeleide vrijwilligers worden gegeven. Initiatiefnemer is senior verpleegkundige Netta Michilsen-de Waal.

Nette Michilsen-de Waal:

We stemmen de massage helemaal op de wens van de patiënt af

Al meer dan vijfentwintig jaar is Netta Michilsen als verpleegkundige verbonden aan het Erasmus MC. Tijdens haar werk in de Daniel den Hoed Kliniek volgde zij de oncologie-opleiding en aansluitend de opleiding palliatieve zorg. In deze opleidingen kwam ook de complementaire zorg aan bod. “Binnen de complementaire zorg geef je aandacht aan de gehele mens. Denk aan een schoonheidsbehandeling, manicure of een massage. Het gaat erom dat je het welbevinden van de patiënt vergroot.”

Even geen patiënt

Patiënten zich even geen patiënt meer laten voelen. Dat is wat Netta Michilsen met de verwenzorg voor ogen heeft. Sinds 2000 organiseert zij de complementaire zorg bij mensen met kanker in het Erasmus MC. In 2018 werd ze vanwege haar inzet benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. “Mensen die behandeld worden voor kanker gaan een zwaar medisch traject in, dat mentaal ook heel heftig is. Ze moeten allerlei vervelende medische ingrepen ondergaan en weten vaak niet of ze zullen genezen. Dat gaat gepaard met veel spanning en stress. Om deze groep patiënten wat verlichting te bieden, ben ik me twintig jaar geleden gaan verdiepen in de complementaire zorg. De complementaire zorg – niet te verwarren met alternatieve zorg – biedt naast de reguliere zorg aanvullende ondersteuning voor de patiënt. Tijdens de opleiding tot verpleegkundige komt dit onderwerp wel aan de orde, maar nog altijd zeer beperkt. Verpleegkundigen zijn altijd druk met medische handelingen. Daardoor wordt vaak voorbijgegaan aan het belangrijke feit dat patiënten het ook nodig hebben om op een andere manier aangeraakt te worden. Massage is daar een prachtige vorm van.”

Ik heb bergen moeten verzetten om complementaire zorg op de kaart te zetten

Vasthoudend

Verwenzorg als vast onderdeel van de reguliere zorg voor palliatieve patiënten was en is geen vanzelfsprekendheid. Maar Netta Michilsen was vasthoudend en kreeg het voor elkaar om onderzoek te laten doen naar de effecten van gezichtsmassage op patiënten met kanker. Daaruit bleek aantoonbaar dat patiënten dit als positief ervaren en dat het welbevinden – al is het maar voor even – toeneemt. “Gelukkig staat men nu veel positiever tegenover deze vorm van complementaire zorg. Vroeger werd gedacht dat je met massage kwaadaardige lichaamscellen zou kunnen verplaatsen, wat natuurlijk uit den boze is bij mensen met kanker. Dat idee is inmiddels volkomen achterhaald. Juist met een ontspannende massage kun je mensen weer een positieve beleving geven van hun lichaam. Dat is heel belangrijk als je regelmatig pijnlijke ingrepen moet ondergaan. Ik heb bergen moeten verzetten om verwenzorg bij mensen met kanker op de kaart te krijgen. Dit had nooit gekund als ik niet de financiële ondersteuning van verschillende sponsors had gekregen. Een patiënt (Fredi van der Sluijs) die voor palliatieve chemokuren kwam, kon dit alleen overzien omdat ze wist dat ze daarna een massage en gezichtsbehandeling kreeg. Ze heeft haar man gevraagd om samen met hun kinderen een stichting op te zetten na haar overlijden om dit project financieel te steunen. Dit is stichting Speranza (Hoop) geworden en deze stichting heeft er samen met Chi Natural Life voor gezorgd dat het project kon blijven bestaan.

In samenwerking met Chi Natural Life zijn we in het Erasmus MC verpleegkundigen en vrijwilligers gaan trainen om deze behandelingen te kunnen geven aan patiënten. We zijn ook elkaar gaan masseren, om zelf te ervaren wat het met je lichaam doet. Uiteindelijk was iedereen enthousiast, vooral de patiënten!”

In overleg

Afhankelijk van het aantal vrijwilligers dat meedoet krijgen de patiënten van de afdeling oncologie wekelijks of tweewekelijks een massage op hun kamer. Dat is altijd een ontspannende massage, nooit een dieptemassage. Netta: “In overleg met de patiënt geven we een arm/handmassage, een nek/schoudermassage of een voet/beenmassage. Je kunt je voorstellen dat als een infuus in je arm hebt, het niet prettig is dat die arm gemasseerd wordt. Sommige patiënten kunnen niet op hun rug liggen, maar alleen op hun zij. Of ze hebben veel pijn op een bepaalde plek van hun lichaam. We stemmen de massage helemaal op de wens van de patiënt af. De vrijwilligers die meedoen, zijn allemaal getraind bij Chi Natural Life of door mij. Niet iedere verpleegkundige heeft affiniteit met masseren. Het is toch een intieme manier van aanraken. Bovendien kan er veel loskomen bij de patiënt, dat kan best heftig zijn. We hadden op de afdeling een keer een patiënt die gekozen had voor euthanasie. Ze vroegen hem wat hij nog graag zou willen. Hij gaf aan vlak voor dat moment nog graag door mij gemasseerd te willen worden. Zo kon hij zich in deze laatste, moeilijke fase wat meer ontspannen. Dat was heftig om te doen, maar ook mooi.”

Ik heb bergen moeten verzetten om complementaire zorg op de kaart te zetten

Vaak vergeten

In het Erasmus MC is de verwenzorg inmiddels opgenomen in de reguliere zorg voor palliatieve patiënten en het project heeft ook landelijk navolging gekregen in andere ziekenhuizen. Netta Michilsen is al een paar jaar met pensioen, maar nog altijd als vrijwilliger verbonden aan het Erasmus MC waar zij een aansturende en coördinerende rol heeft.
“We hadden voor corona een enthousiast team van twaalf vrijwilligers. Door corona zie je dat de complementaire zorg vaak vergeten wordt. Het is nog altijd een ondergeschoven kindje in de reguliere zorg en dat is jammer. Dus ik blijf me daarvoor inzetten want het is belangrijk.”

Door corona is het al ruim een jaar niet mogelijk om verwenzorg in het Erasmus MC te geven. “De ziekenhuizen houden hun deuren voor ons dicht. Begrijpelijk, maar ook een gemiste kans want juist nu kunnen mensen deze extra ondersteuning goed gebruiken. De mens is niet gemaakt om geen aanraking te krijgen. De mensen in de zorg hebben het nu zo ongelooflijk druk, je ziet dat de complementaire zorg dan als eerste opzij wordt geschoven. Ik hoop dat we straks, als iedereen gevaccineerd is, de verwenzorg weer kunnen oppakken. Mijn verwachting is dat dat op zijn vroegst begin volgend jaar zal zijn. Ik en de andere vrijwilligers staan te popelen om weer aan de slag te gaan. We hopen dat het project navolging krijgt bij de nieuwe lichting verpleegkundigen. Het zou zonde zijn als alles wat we de afgelopen jaren met hard werken hebben opgebouwd, verloren zou gaan.”