HÉT KENNIS- EN INSPIRATIEPLATFORM VOOR ALLE PROFESSIONALS UIT DE SCHOONHEIDS- EN MASSAGEBRANCHE.

Het schoonheidsideaal

een gevaarlijk ideaal… (en zelfs de mooiste vrouw ter wereld is niet 100% perfect!)

Tekst: Esther Bode-Scholte en Moniek Robbe 

Schoonheidsidealen hebben altijd bestaan. En ze veranderen door de eeuwen, jaren en zelfs maanden heen. Daarnaast zijn ze over de hele wereld verschillend, maar de verschillen worden wel steeds kleiner. Maar wat is het ideaalbeeld? Al jaren bestaan er miss verkiezingen en worden er lijstjes gepubliceerd met de top van de mooiste vrouwen. En heeft ook Barbie niet een duit in het zakje gedaan? Door de veranderende wereld en het digitale tijdperk, zijn we ons er steeds meer van bewust ‘hoe we eruit zouden moeten zien’. Maar wat is nu eigenlijk het ideaalbeeld? Bestaat dat wel?  
 
Tegenwoordig is er social media, zijn er duizenden influencers, is er veel meer reclame, honderen filters om onszelf op te poetsen, fillers en andere ingrepen om aan een ideaalbeeld te voldoen en noem maar op… Beauty wordt steeds belangrijker in onze maatschappij, maar de vraag is of we niet doorslaan. Gelukkig zijn er steeds meer tegenbewegingen. In het artikel van Renske Mennen in een van onze voorgaande edities zagen we al dat de trend ‘beYOUtiful’ steeds belangrijker wordt. Als schoonheidsspecialist heb je een belangrijkere functie dan alleen iemand ‘mooier’ maken. Huidproblemen geven een deuk in het zelfvertrouwen. Net als niet lekker in je vel zitten doordat je jezelf te dik vindt. Mooi zijn geeft zelfvertrouwen. Maar het gaat uiteindelijk om het gehele plaatje: van binnen en van buiten. Wij spraken met Giselinde Kuiper, hoogleraar sociologie en enkele schoonheidsspecialisten die vertellen over het ideaalbeeld en hoe daarmee om te gaan.  

 De eerste ontmoeting 

Met een achtergrond in cultuursociologie en een brede interesse voor culturele standaarden – waar komen deze vandaan en welke gevolgen hebben deze in het leven? – wilde Giselinde Kuipers, hoogleraar sociologie, onderzoeken hoe deze culturele standaarden zich verhouden tot de schoonheid. “Het is een interessant vraagstuk. Bij elke ontmoeting die we met iemand hebben, oordelen we direct, al dan niet bewust, over iemands uiterlijk. Hoe presenteert iemand zich, hoe kleedt hij/zij zich etcetera? Mensen vinden het prettig om verbinding te maken met andere mensen die ongeveer hetzelfde zijn als zijzelf. Meerdere sociale achtergrondfactoren spelen mee in het beoordelen van iemands uiterlijk, zoals bijvoorbeeld woonplaats, leeftijd, geslacht, opleidingsniveau. Psychologen en biologen hebben in hun onderzoeken naar dit verschijnsel de neiging om te zeggen dat iedereen het eens is over wat mensen mooi vinden. Maar we weten uit onze dagelijkse ervaring dat dit niet zo is. Daarnaast wordt uiterlijk en er goed uitzien steeds belangrijker. Bijvoorbeeld door de opkomst van allerlei (sociale) media, maar ook doordat steeds meer mensen werken in een diensteneconomie, waarin je werkt met andere mensen en waarbij de eerste indruk erg van belang is”, legt Kuipers uit. Genoeg redenen voor haar om in haar onderzoeken dieper op dit onderwerp in te gaan.  

Ideaalbeeld 

Bij het zogenoemde ideaalbeeld lijkt de opvatting te zijn dat iemand volmaakt is. Maar heel concreet is deze term niet, want wat is volmaakt? Je zou kunnen zeggen dat invloeden van buitenaf in combinatie met iemands eigen visie tot het ‘perfecte plaatje’ leiden. Uit Kuipers onderzoeken blijkt dat niet iedereen het eens is over het ideaalbeeld. Een aantal kenmerken die in het algemeen voor vele mensen als ideaal gezien worden, zijn volgens de professor de lichaamsomvang – niet te dik -, verzorgd uiterlijk, jeugdige uitstraling. “Maar belangrijker is dat het zichtbaar is dat je wérkt aan je uiterlijk. Dat je moeite doet om een gespierd lichaam te krijgen, dat je jezelf goed verzorgt en dat je de tekenen van ouderdom probeert weg te moffelen. Het zet overigens een vicieuze cirkel in gang. Als alle mensen er verzorgd uitzien, moet je daar ook in mee gaan. Wát mensen precies doen om er goed uit te zien, dat is heel verschillend. Het lastige van een ideaalbeeld is tegenwoordig dat er een verwachting aan kleeft dat je ook nog eens authentiek moet zijn en dus niet teveel alle andere mensen mag kopiëren. Het is niet de bedoeling dat je naar een plastisch chirurg gaat met een lijstje en zegt: ‘Ik wil dit en dat, want dat is de trend.’ Zo simpel werkt het niet. Je moet én mooi zijn én jezelf”, legt Kuipers uit. 

Andere smaak  

Zoals hiervoor al blijkt, is niet iedereen het eens over het ideaalbeeld. Daarmee strookt het ideaalbeeld dus niet altijd met wat mensen wérkelijk mooi vinden. “Het is moeilijk te vatten wat mensen werkelijk mooi vinden. Dat beeld kan ook veranderen als je iemand beter leert kennen. Het is geen stabiele factor”, legt de sociologe uit. Daarnaast spelen andere factoren mee. “Om te beginnen zijn er grote groepsverschillen. Bijvoorbeeld mensen die in de stad of het platteland wonen of hoog- of laagopgeleid zijn. Mensen zijn over het algemeen geneigd om hun eigen sociale omgeving te volgen. Dat was vroeger een nog veel sterker verschijnsel dan nu. Voor mijn oma uit Friesland was er niet veel keuze. Het had haar leven heel moeilijk gemaakt als ze was gaan afwijken van het gangbare. Nu is het veel meer geaccepteerd dat je een smaak ontwikkelt die anders is dan die van je sociale omgeving. Social media helpt daarbij, omdat je buiten je eigen sociale omgeving iets opzoekt wat wellicht beter aansluit bij je eigen ideaalbeeld. Er is daarin meer vrijheid. Vaak zie je dat mensen ofwel andere mensen opzoeken die het met hen eens zijn ofwel dat ze accepteren dat ze anders zijn binnen hun sociale kring. Maar toch blijven mensen altijd de behoefte hebben om érgens bij te horen; iedereen doet daar zijn best voor. Het heeft namelijk ogenblikkelijk consequenties als je ervoor kiest om er heel anders uit te zien, dus of het nu een grote of kleine groep is waar je aansluiting vindt, dat doet er niet toe, áls je maar ergens aansluiting vindt.”  

Ontstaan van een ideaalbeeld 

Wat is nu precies hét ideaalbeeld? Waar komt het vandaan? Wie bepaalt zoiets eigenlijk? Kuipers heeft hierop geen klinkklaar antwoord: “Het is lastig om te zeggen hoe een ideaalbeeld ontstaat. Het is een complex proces waar geen grip op is. Je moet voortbouwen op bepaalde culturele patronen en andere factoren en daarbinnen kunnen weer dingen veranderen en verschuiven. Dat betekent dat alle mensen, maar ook de media, tegelijkertijd dezelfde kant op moeten bewegen. Dit is een heel traag proces. Het is niet zo dat iemand aan de knoppen draait en even mededeelt wat het schoonheidsideaal is. Het frappante aan dit fenomeen is dat iets wat mensen in eerste instantie afschuwelijk vonden, nu juist heel mooi kunnen vinden en andersom. Bij de eerste skinny jeans dacht ik: wat onflatteus. En nu, tien jaar later, ben ik eraan gewend en vind ik het zelfs mooi.” Wie het uiteindelijk een bepaalde richting opstuurt, is niet heel duidelijk. Maar een feit is wel, volgens Kuipers, dat een modeontwerper hierop meer controle uitoefent dan een buurmeisje van vijftien jaar. “En ook de Kardashians zijn extreem invloedrijk, maar als zij er niet waren geweest, was er wel een ander geweest die het gat had opgevuld. Die invloed verkrijgen ze namelijk alleen doordat er een wereld omheen zit die zich door hen wil laten beïnvloeden. Een modesysteem zoekt altijd naar types als de Kardashians.” Ook opvallend van de laatste jaren, volgens de hoogleraar, is dat een ideaal er elke vijf jaar anders uit moet zien. “Zo’n honderd jaar terug was het ideaalbeeld vrij stabiel. Tegenwoordig zie je veel verschillen in stijlen, alleen al in make-up bijvoorbeeld. De ene keer is het schoonheidsideaal volle, donkere wenkbrauwen en de andere keer ligt de nadruk op heftige wimpers. In de jaren zestig was het ‘in’ om de nadruk te leggen op de ogen en gebruikten ze zelfs witte lippenstift om de lippen weg te werken, in tegenstelling tot nu.” Een ander bekend voorbeeld dat zeer invloedrijk is op het deels ontstaan van een ideaalbeeld is de modellenindustrie. “Als geen andere industrie is het modellenwereldje een plek waarbij mensen ‘aangepast’ en gemanipuleerd worden en echt als een ‘product’ worden behandeld en neergezet”, verklaart Kuipers.  

Globalisering 

De wereld wordt steeds kleiner. De globalisering die dit tot gevolg heeft, doet het ideaalbeeld per land ongetwijfeld veranderen. En is zo’n schoonheidsstandaard in het ene land hetzelfde als in het andere? Kuipers legt uit wat mondialisering ofwel culturele, economische en politieke integratie betekent voor het ideaalbeeld an sich. “Over de hele wereld wordt alles wat meer van hetzelfde; het schuift als het ware naar elkaar toe. Tegelijkertijd nemen de variaties binnen een land toe. Dus samengevat zou je kunnen zeggen dat de verschillen bínnen landen toenemen en dat de verschillen tússen landen afnemen. We zien daarnaast geen extreem geïsoleerde beelden meer die heel anders dan het toegankelijke zijn. We zien nu bijvoorbeeld niet meer dat heel dik zijn het ideaalbeeld is, zoals dat in sommige landen ooit wel was. De variaties binnen landen nemen dus toe, maar de extreme variaties nemen af.” Uit haar onderzoeken blijkt dus dat er niet zoveel systematische verschillen meer zijn tussen de landen (de onderzochte landen zijn Frankrijk, Italië, Nederland, Polen, Groot-Brittanië en Turkije, red.). “Eigenlijk gelden binnen Europa dezelfde regels. Het schoonheidsideaal op het platteland in Nederland is hetzelfde als die van Italië. Een jonge Amsterdamse student heeft veel meer gemeen met een jonge student uit Athene dan met een ouder iemand uit Groningen.” 

Verschillen ver weg 

Echter tussen verre landen en Europa kunnen er nog grote verschillen bestaan, volgens Kuipers. “In China geldt een ander schoonheidsideaal dan in Nederland. Dat heeft te maken met de voorkeur die mensen blijken te hebben naar iets wat ze elke dag tegenkomen.” Ook is het voor te stellen dat het ideaalbeeld van een Braziliaanse vrouw niet hoeft te passen bij dat van een Nederlandse vrouw. “Dat is waarom die mondialisering zo interessant is. Het idee is bij sommige onderzoekers nog steeds dat Nederlandse vrouwen niet gevoelig zijn voor schoonheidsidealen uit zulke werelddelen. Opgespoten lippen, een gladgestreken gezicht of een bilvergroting; de opvatting is dat Nederlandse vrouwen daar niet aan doen. Maar er zijn veel Nederlandse vrouwen met opgespoten lippen. In Brazilië is de grootste plastisch chirurgische ingreep een bilvergroting. Hier was dit tien jaar geleden nog een idioot idee en als ik daar tijdens een lezing iets over zei, moesten mensen hard lachen. Maar nu is het al helemaal niet meer zo raar. In Nederland komt deze ingreep nog niet erg vaak voor, maar het is geen onbegrijpelijke gedachte meer.” 

Beïnvloedbaar

Volgens Kuipers is er wel degelijk verschil in welke fase van je leven je beïnvloedbaar(der) bent. “Als je nog op school zit, is je wereld en referentiekader kleiner. Een volwassene heeft meer keuze in de mensen met wie hij/zij omgaat en er is ruimte om uit de eigen sociale kring en de bijbehorende sociale controle te stappen. De sociale druk om er goed uit te zien is bij tieners en jonge twintigers en dan met name bij meisjes vaak het grootst. Ze hechten meer waarde aan de oordelen van mensen uit hun omgeving, maar ze zitten dus ook vast in een sociale kring die ze niet zelf hebben gekozen. Uit vele onderzoeken blijkt dan ook dat adolescenten er het gevoeligst voor zijn, omdat ze daarnaast erg bezig zijn met de vorming van hun identiteit en daarin op zoek gaan naar bevestiging. Er kunnen psychische problemen ontstaan, zoals depressie of anorexia, maar dit is bij een zeer beperkte groep het geval. Andere problemen die veel frequenter voorkomen, zijn: sociale uitsluiting, pestgedrag, onzekerheid en getob. Een ideaalbeeld kan ook als een soort houvast dienen en in die zin kan het een gevoel geven dat je er controle op hebt en kan het leuk zijn om ermee bezig te zijn.” 

Frappant 

Kuipers heeft inmiddels vele onderzoeken op haar naam staan. Wat haar daaruit nog het meest frappeerde, is het idee dat mensen die naar vrouwen kijken, dit op een objectiverende manier doen. “Alsof ze naar een voorwerp kijken, zo van: tja, de wenkbrauwen zijn mooi, maar de jukbeenderen staan verkeerd. Terwijl mensen die naar mannen kijken dit op een subjectiverende manier doen. Ze bekijken veel meer wat voor persoon erachter zit. De laatste jaren zie je dat er ook naar jonge mannen in steden met een meer objectiverende blik gekeken wordt.” Ze denkt dat dit komt door het uitbreidende schoonheidsideaal. Het wordt, zoals eerder gezegd, steeds belangrijker om mooier te zijn. En in die visuele cultuur raak je gewend om mensen als een ‘mooi ding’ te gaan bekijken. Dit geldt straks blijkbaar niet alleen meer voor vrouwen, maar ook voor mannen.” 

Taak van een beautyprofessional 

Een beautyprofessional heeft als geen ander te maken met een doelgroep, nog steeds voornamelijk vrouwen, die waarde hecht aan haar uiterlijk en die zich, net als iedere ander, in bepaalde mate wil meten aan een beautystandaard. De ene klant laat zich er meer door beïnvloeden dan de andere klant. Het is waardevol om hier als schoonheidsspecialiste goed mee om te gaan of op in te springen. De hoogleraar zegt hierover dat het al veel kan betekenen voor een klant als je duidelijk maakt dat er niet één ideaalbeeld is, maar dat er veel verschillende variaties en mogelijkheden zijn om er goed uit te zien. En dat bepaalde uiterlijke kenmerken beter bij die specifieke klant passen en realistischer zijn dan het nastreven van dat ene schoonheidsideaal. “Daarnaast is het ook niet verkeerd om simpelweg uit te leggen hoe het systeem werkt – dat alles op social media en in tijdschriften gemanipuleerd is – en dat het een keuze is om wel of niet mee te gaan met de standaarden die op dat moment heersen”, zegt de sociologe. “Een schoonheidsideaal is een gevaarlijk ideaal; je kan er wel dichtbij komen, maar het is nooit perfect. Streven naar perfectie is dus niet haalbaar en kan zelfs bijna destructief worden. Daarnaast miskent de gedachte dat er één schoonheidsideaal is, het probleem. Het is gewoon niet waar dat iedereen op dezelfde manier mooi moet zijn, ondanks dat dit nog vaak beweerd wordt. De onderliggende boodschap is namelijk, zoals eerder gezegd, veel ingewikkelder. Tegenwoordig moet je én mooi zijn, én er je best voor doen én jezelf zijn. Dat is een stuk lastiger dan de instelling dat je ‘gewoon’ mooi moet zijn, hier is de blauwdruk en succes ermee. Ik kan me voorstellen dat beautyprofessionals ook vaak als troostende woorden hun klanten vertellen dat ze er niet precies zo uit hoeven zien als de influencers, maar dat ze vooral zichzelf moeten zijn. Hiermee geven ze onbedoeld een dubbele boodschap af. Ze denken iets aardigs te zeggen, maar een zestienjarige denkt: Help! Ik moet naast er goed uitzien, óók nog authentiek zijn. Dat zijn in feite twee ingewikkelde opdrachten. Het is beter om te zeggen dat er niet één manier is om mooi te zijn, maar dat er verschillende manieren zijn en dat je hiermee kan experimenteren. Eigenlijk is het een hele gecompliceerde boodschap waar we allemaal mee te maken hebben”, besluit Kuipers.    

Giselinde Kuipers

De onderzoeken van Giselinde Kuipers zijn terug te vinden op: www.giselinde.nl

Abonneer en mis niets

Meld je aan met je e-mailadres en ontvang nieuws en updates.

Wat vind jij?

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

1 Comment
  • The Doctors Cosmetic Clinic
    12 november, 2021

    Interessante blog! Dat iedereen anders is en mooi is op zijn eigen manier is zeker iets dat heel belangrijk is en ik denk nog niet dat iedereen zich daar 100% van bewust is.
    Streven naar perfectie zal dan misschien moeten veranderen in streven naar zelfvertrouwen!

    Leuk om te lezen!

    Groetjes,

    Carla

Vorige
STOP MET UITSTELLEN
Het schoonheidsideaal

Ik wil me graag aanmelden voor de E-mail nieuwsbrief

Van welke magazines wil je nieuws ontvangen?

  
 

Ik heb de voorwaarden gelezen en ga ermee akkoord