Voordelen van massage bij diabetes

5 april, 202320 april, 2023

Massage Magazine, Rubriek: “Stap by stap”

(Ervarings)deskundige Tanja van Horssen uit Alblasserdam wil de positieve effecten van massage voor mensen met diabetes meer onder de aandacht brengen. Zij wil haar kennis en ervaring delen: “Al tijdens mijn opleiding, die ik zo’n tien jaar geleden afrondde, merkte ik weerstand bij sommige artsen om voor een massage door te verwijzen. En nog steeds zijn de voordelen ervan niet bekend genoeg.” Daarin wil zij graag verandering bewerkstelligen.

Wat zijn de effecten van een behandeling voor cliënten die lijden aan diabetes?

Tanja: “Door een -liefst wekelijkse – massagesessie zie je dat mensen meer ontspannen. Leven met deze aan doening is behoorlijk stressvol; ook ik ben er zo’n beetje iedere minuut van de dag mee bezig. Je wordt tijdens een massage als mens gezien, niet als patiënt.” Daarnaast geeft zij aan dat het effect heeft op de circulatie en op de mobiliteit en flexibiliteit van het weefsel.

Anamnese

Net als bij iedere andere cliënt, zul je bij een eerste bezoek aan jou een uitgebreide anamnese afnemen. En bij een vervolgsessie vragen hoe het afgelopen keer is gegaan. Wat wil je van iemand die aan diabetes lijdt nog meer weten? Tanja: “Ik merk dat het gevoelig kan liggen als je vraagt hoe het gaat en dat er een bepaalde weerstand is als ik bijvoorbeeld wil weten of en waar iemand insuline spuit. Als ik uitleg dat massage invloed kan hebben op de bloedsuikerspiegel, net als onder meer sporten dat heeft, dan komt er meer begrip. Het helpt ook als ik aangeef zelf ervaringsdeskundige te zijn.” Het leven als diabetespatiënt is behoorlijk stressvol: “Want je wilt – met alles wat je doet en eet – bijdragen aan het voorkomen van ernstige(r) complicaties.” Daarom wil Tanja bovendien weten hoe lang de cliënt al aan diabetes lijdt: “Hoe langer, hoe meer kans op complicaties. Zeker als de suikerspiegel te veel schommelt. Een van de gevolgen kan neuropathie zijn.”

Neuropathie

Een op de vijf mensen krijgt te maken met neuropathie, het niet goed functioneren van een of meer zenuwen. Tanja: “Dat komt doordat zenuwen schade oplopen als de bloedsuiker regelmatig te hoog is. Het gevolg daarvan is onder meer een doof gevoel of tintelingen, prikkelingen en aanrakingspijnen. Als jouw cliënt met diabetes ook last heeft van neuropathie, masseer dan met rustige strijkingen en met een zeer milde druk.” De belangrijkste regel die volgens wetenschappers uit een wat ouder onderzoek in acht moet worden genomen, is dat de masseur zijn behandeling niet moet geven tijdens de piek van insuline-activiteit. “Het is daarvoor essentieel dat je cliënt voor en na de massage zijn bloedsuikerspiegel controleert, net als dat hij dit bij sporten doet.”

Meting bloedsuiker

Als voorafgaand aan de massage de suikerspiegel van je cliënt te laag is, adviseer dan om van tevoren iets te eten. Tanja: “Een bloedglucosemeting onmiddellijk na de behandeling geeft een indicatie of de hoeveelheid eten voldoende was.” En als de bloedglucosewaarde voorafgaand aan de massage hoog genoeg is om extra insuline te gebruiken? “Dan kan je cliënt ervoor kiezen om van tevoren een lagere dosis dan normaal te nemen. Het drie tot vier keer per dag nuchter meten van de suikerspiegel (dat wil zeggen voor de lunch, voor het diner en voor het slapen gaan) kan inzicht geven in hoe massage bij die persoon de suikerspiegel beïnvloedt.” Het blijkt dat het niet verstandig is om een afspraak te boeken tijdens de piek van insuline-activiteit. Voor middellang werkende insuline – geïnjecteerd bij het ontbijt – zou een behandeling ongeveer 8 uur later, midden/einde middag, goed uitkomen. En voor zowel snel- als kortwerkende insuline zou het best passende tijdstip zo’n 1-3 uur na een injectie zijn.

Circulatie

Mensen met diabetes lijden vaak aan de gevolgen van een verstoorde circulatie. Denk onder meer aan koude handen en voeten en een verminderd tastgevoel. Ook kunnen spieren pijnlijk zijn doordat melkzuur zich daar ophoopt. Tanja: “Massage bevordert de circulatie waardoor de afvalstoffen beter afgevoerd kunnen worden en de pijn kan verminderen. Ook wordt het transport van zuurstof en voedingsstoffen door het hele lichaam bevorderd. Hierdoor zal de insulineopname in de cellen eveneens verbeteren.” Spaanse onderzoekers wilden weten of massage gericht op de fascie de bloedcirculatie verbetert en symptomen van PAV (perifeer arterieel vaatlijden) bij mensen met diabetes type 2 vermindert. Zij onderzochten 98 patiënten en deelden hen in twee groepen in, waarbij de ene helft 15 weken lang de genoemde massage kreeg en de andere helft als controlegroep diende. De conclusie was dat bindweefselmassage de bloedcirculatie in de onderste ledematen van deze groep significant verbeterde en ook dat massage nuttig kan zijn om de voortgang van PAV te vertragen.

‘Door massage bij mensen met diabetes kunnen bloedsuikerwaarden lager worden waardoor mogelijk minder medicatie nodig is’

Geruststelling

Tanja merkt dat sommige cliënten heel gespannen zijn, ook voor een massagebehandeling: “Start, zeker een eerste keer, heel rustig en voorzichtig.

Masseer dan alleen de voeten, handen of rug.” Zij werkt het liefst met grepen uit de manuele lymfedrainage: “Dat werkt om zwelling aan te pakken en om ontspanning te stimuleren. Als jouw cliënt met diabetes ook last heeft van neuropathie, masseer dan eveneens met rustige strijkingen met de volle hand en met een milde druk. Vermijd daarbij wondjes en van littekens die ontstaan zijn door het injecteren van insuline.”

Bij sommigen zijn de voeten de eerste paar behandelingen extreem gevoelig. Vandaar dat Tanja dan nog minder druk geeft en al helemaal geen vuisten of knokkels gebruikt. “En bij een schommelend beeld van de glucosespiegel mag de druk eveneens niet te hoog zijn en zul je rustig moeten masseren.”

Voetmassage

Start een voetmassage met een rustige effleurage over de gehele voet (foto 1), zowel in de lengterichting als dwars. Op foto 2 zie je een dwarse strijking over de voetrug en op foto 3 een effleurage met de vingertoppen achterlangs de malleolus lateralis (de knobbel aan de buitenzijde van de enkel, red). “Hoewel ik zoveel mogelijk met de volle hand masseer, lukt dat op de kleinere delen van het lichaam niet. Blijf er ook dan op letten dat de druk niet loodrecht op het weefsel wordt gegeven waardoor die te puntig kan worden, maar zorg voor zacht contact in de lengterichting van je bewegingen.” Op de foto beweegt zij de botjes van de voeten rustig en zachtjes ten opzichte van elkaar: “Dit om elke centimeter van de voet aan bod te laten komen.”

Afhankelijk van de wens van je cliënt kun je een voet-, hand- of rug behandeling geven of die combineren. Op deze foto zie je dat Tanja – voordat ze met een ontspannende rugmassage begint – een massageolie met haar gehele hand over de rug verspreidt.

Bewustzijn

Tanja: “In je anamnese vraag je eveneens of de cliënt zich bewust is van acute hoge of lage bloedglucosewaarden. Zo ja, dan wil je weten wat de klachten op dat moment zijn, hoe vaak die voorkomen en wanneer en wat deze persoon daartegen onderneemt. En zo nee, dan moet kennelijk iemand anders – jij als therapeut – je cliënt daarop attent maken. Je wilt voorkomen dat je cliënt door een te lage óf te bloedsuikerspiegel bijvoorbeeld flauwvalt of in coma raakt. In dat geval is het overigens terecht om direct een arts in te schakelen of meteen 112 te bellen.”